Một ngày đẹp trời trước Tết, chúng tôi lên xe đi về hướng giáo phận Phú Cường, xe của chúng tôi không chở hoa phượng của mùa hè mà chở quà của mùa xuân.
Thăm một nhà thờ rồi chia quà tết cho người nghèo trên địa bàn của giáo xứ đó là chuyện bình thường, nhưng trong chuyến đi này tôi có nhiều thời gian tìm hiểu được nếp sống của người dân tộc sống ở vùng này và sức sống của một giáo xứ vùng xa.
Xem hình ảnh
Một chút Tết đến vùng sâu
Nơi chúng tôi đến là giáo xứ Minh Hưng, cộng đoàn này có hai giáo điểm vùng sâu là Tân Hiệp và Tân Quan. Trong Tân Quan có Sóc Lớn, Sóc Ruộng 1, Sóc Ruộng 2, vào sâu hơn có ấp Tranh 1, ấp Tranh 2. Gọi là Sóc Ruộng vì có nhiều ruộng, gọi là ấp Tranh vì trước đây có rất nhiều cỏ tranh.
Đầu tiên, chúng tôi vào Sóc Ruộng. Đó là một khu dân cư thưa thớt, lọt thỏm trong rừng cao su, có người dân tộc S’tiêng sinh sống cùng với một số người Kinh, thuộc giáo điểm Tân Quan. Lần trước, chúng tôi đến Sóc Lớn và viết về người dân với cây cao su, còn lần này chúng tôi dạt sang Sóc Ruộng. Cũng vẫn vài chục căn nhà bằng cọc tre, nối nhau bởi dây kẽm, mái tranh và có chỗ chắp vá bằng miếng bạt, mà trong những căn nhà tuềnh toàng giông giống nhau ấy vẫn là những gia cảnh khác nhau: nghèo, không chung thủy trong hôn nhân, sống đơn thân không tài sản, con cái…
Vừa len lỏi vào sóc tôi vừa hỏi cha xứ đi cùng: “Cha ơi, vì sao họ cứ khổ như vậy?”. Cha trả lời: “Muốn cho họ khá lên thì phải thay đổi não trạng. Họ có quan niệm thế này: hôm nay mình tìm được cái gì thì ăn cho hết, nếu ăn không hết thì chia cho những người chung quanh, rồi mai đi kiếm của ăn khác. Nếu ngày mai không có thì người khác sẽ cho…, tức là họ tự lo cho nhau”. Từ câu nói của cha, tôi bỗng nghĩ: như thế có phải họ sống tinh thần Phúc Âm triệt để không? “Các con đừng lo cho ngày mai…”. Cách chia sẻ của họ có giống như đời sống các cộng đoàn thời thánh Phao-lô không? Ai sẽ thay đổi được não trạng của họ?
Tôi nghĩ, nếu họ là giáo dân thì chỉ có linh mục mới thay đổi được. Cha cho biết vùng này cha ông của người dân tộc đã sinh sống từ trước năm 1975, nên muốn thay đổi gì thì phải khéo léo; thí dụ, chọn một hai thanh niên nhanh nhẹn, không ngoan, cho học hành tử tế rồi, chính những người này đem những hiều biết về sống trong gia đình và làm lan truyền cách sống mới trong gia tộc, họ hàng…
Quà Tết của chúng tôi có màu đỏ như chọi hẳn với gam màu ở vùng này, nhưng thôi, Tết mà! Chúng tôi chỉ đi được một số gia đình, còn các gia đình khác phải tập trung nhận ở nhà rông, họ cứ đến lác đác vì ở xa.
Tập trung trước nhà rông, chúng tôi thấy vui. Ở vùng Bình Long, thuộc tỉnh Bình Phước này, sóc nào của người dân tộc cũng có một căn nhà rông để họp mặt trong dịp lễ lạc của họ. Tết của người dân tộc Stiêng này là vào tháng ba âm lịch, dịp này họ nhảy múa trong tiếng cồng chiêng, uống rượu cần, ăn thịt trâu; cha xứ thường đến vào phút khai mạc rồi rút lui để họ vui say. Ngoài ra họ còn có lễ hội đâm trâu hằng năm; trong lễ hội này, người ta không cho trâu húc nhau nhưng chọn một con không còn làm việc được nữa để làm “tiệc chung”. Sau khi nhảy múa quanh con trâu, họ giết rồi mỗi người xẻo một miếng, hơ vào đống lửa cho chín rồi ăn ngon lành, lại uống rượu cần. Đây là nét văn hóa của người dân tộc.
Ở vùng này, cách Sài Gòn 100 km, chế độ mẫu hệ vẫn còn ảnh hưởng nhưng không nặng nề như xưa, chàng trai đến ở rể nhà gái nhưng thời gian ít hơn, vẫn phải nộp trâu làm sính lễ, ít là một con. Còn ma chay thì cũng giống như ở các vùng sâu khác, linh mục đến nhà dâng lễ rồi đưa đi an táng luôn, chỉ có khác là người dân tộc gọi nghĩa trang là “phồn ma” mà thôi!
Những đứa trẻ con người Kinh trông còn tươm tất nhưng những cháu người dân tộc sao mà nhếch nhác, quần áo cũ xì, tay chân cáu đen…chúng không được chăm sóc hay nhắc nhở tắm rửa dù ở đây sử dụng giếng đào. Không thấy nhà vệ sinh cạnh những căn nhà èo ọp ấy, tôi hỏi - cha nói, chúng thích dùng nhà vệ sinh “ngoài trời” cho mát! Tôi tự hỏi, có bao nhiêu đứa trẻ như thế trong ba cái sóc, hai cái ấp của một giáo điểm như thế. Tôi nhờ người dùng xe gắn máy chở sang ấp Sạc-lây phía bên kia đường thì thấy một trường tiểu học, cũng đơn sơ thôi, có cái sân rất rộng như hứa hẹn với tôi điều gì, tôi vui hẳn lên dù đây là lần thứ ba đến vùng này.
Một giáo xứ vùng xa nhưng không buồn tẻ
Giáo xứ Minh Hưng thuộc giáo hạt Bình Long, giáo phận Phú Cường; về hành chính thuộc tỉnh Bình Phước nằm trên quốc lộ 13, cách Sài Gòn 100 km.
Ngày trước giáo xứ có 3 giáo họ: Tân Hiệp, Tân Quan và Tân Khai, mới đây Tân Khai được tách ra thành một giáo xứ mới. Trước năm 1975, cả ba vùng Minh Hưng, Tân Hiệp và Tân Quan đều là khu rừng hoang vu. Ở Tân Hiệp có những sóc người dân tộc Tà-mun, còn Tân Quan có những sóc người dân tộc S’Tiêng.
Khi dân Sài Gòn đi vùng kinh tế mới thì Minh Hưng là nơi di dân của bà con quận 4 và quận 8; còn Tân Hiệp là bà con nghèo ven quận 1 được đưa đến lập nghiệp. Lúc ban đầu dân cư thưa thớt, sau nhờ “đất lành chim đậu”, bà con miền Tây và miền Bắc đến lập nghiệp nên đông hơn một chút. Thế nhưng, bà con người Công giáo ở vùng này vào thời điểm đó vẫn chưa có nơi thờ tự, mọi sinh hoạt tôn giáo phải đến giáo xứ Tân Châu cách Minh Hưng 12 km hoặc đến giáo xứ Bình Long cách Minh Hưng 20 km. Thế nên, nhiều người mang trong lòng sự khao khát về đời sống tâm linh, nung nấu ước mơ có một ngôi nhà thờ để hàng tuần tham dự thánh lễ. Trước nỗi khát kháo chính đáng đó, cộng đoàn đã làm đơn thỉnh nguyện Tòa Giám Mục và xin phép chính quyền Sông Bé dựng một nhà nguyện.
Năm 1996, được chính quyền ở Sông Bé, tỉnh Bình Phước cho phép thiết lập tại Minh Hưng một giáo điểm truyền giáo với ngôi nhà nguyện, để hàng tuần linh mục nơi khác đến cử hành thánh lễ. Ngôi nhà nguyện đơn sơ được xây dựng trong 75 ngày, đã làm thỏa ước mơ bà con giáo dân trong vùng. Đến nay Toà Giám Mục nâng giáo điểm truyền giáo Minh Hưng lên thành giáo xứ và kỷ niệm 15 năm thành lập, với sự nâng đỡ của quý ân nhân xa gần. Hiện nay, nhà thờ đang được trùng tu khang trang hơn, bên cạnh sự phát triển của hai khu công nghiệp, với 4000 công nhân, trong số đó có khoảng 300 đến 400 anh chị em công nhân là người Công giáo đến dự thánh lễ với cộng đoàn.
Năm 2006, giáo họ Tân Quan được chính quyền tỉnh Bình Phước cho thiết lập thêm một giáo họ mới. Đó là giáo họ Tân Hiệp cách xa Minh Hưng 23 km, đến nay hàng tuần được dâng lễ nhưng vẫn phải nhờ nhà giữ trẻ của một nhà dòng để làm nơi dâng thánh lễ.
Từ tháng 8 năm 2010 đến nay giáo họ Tân Quan, chỉ được phép chính quyền dâng một thánh lễ vào dịp lễ Giáng Sinh; bà con giáo dân ở đây vẫn mong ước chính quyền rộng rãi hơn, để ba ngày Tết sắp đến có thể tham dự thánh lễ tại đây không phải đi xa vì phương tiện đi lại của dân nghèo và bà con dân tộc rất giới hạn.
Những lời tâm sự của cha Đa Minh Nguyễn Văn Chí, thấy mà thương: “Hằng năm, Nhà Nước cho khoảng 5 nhà tình thương, mỗi căn mười triệu đồng Việt Nam, mỗi lần như thế cha “bù vào” một căn là mấy triệu đồng. Các đoàn thể như giới trẻ, giới Gia trưởng, các bà Hiền Mẫu, Thiếu Nhi Thánh Thể, ca đoàn thì sinh hoạt bình thường nhưng chưa bao giờ được đi tham quan đâu cả. Ngày Tết cũng chỉ có thánh lễ giao thừa với một cây mai có lộc Chúa mà thôi. Đặc biệt, ở gần giáo xứ có một Trung tâm xã hội Tân Hiệp, nuôi người già, người tàn tật, neo đơn và cả những thanh niên mất sức, cai nghiện; khi có đoàn từ thiện nào đến thăm, cha cũng đi cùng họ để vào đây giải tội cho những ai có đạo Công giáo.
Buổi trưa, gia đình một ông trùm lại đãi chúng tôi món cầy tơ, tôi thì “hớn hở” nhưng các bạn đi cùng thì “nén lòng đau khổ”. Nhưng xế chiều về, cha cho một thùng ổi “Đài Loan” rất ngon, đây là loại ổi mà người dân ở ấp Tranh 1 và ấp Tranh 2 trồng, cung cấp cho siêu thị bán tại Sài Gòn. Khi chia tay cha, tôi cố nói thêm: “Khi có dư thời gian, quí cha thường viết sách, làm đĩa nhạc CD, làm việc xã hội…nhưng đa số quí cha thích xây nhà thờ mới, có đúng không ạ? Cha cười: “Khi bận rộn thì sẽ bớt bị những thứ linh tinh nó cám dỗ!” Chúng tôi cùng cười: “Oh! Sự bận rộn còn chiến thắng được ma quỉ ư? Hoan hô sự bận rộn!
Con đường từ Bình Phước về Sài Gòn rộng thoáng làm chúng tôi không thấy mệt nên nói chuyện vui vẻ. Tỉnh Bình Dương đang phát triền nên có nhiều dự án về nhà ở đang được xây dựng ở nhiều khu vực hai bên đường. Một thành phố thứ hai đang được hình thành, rồi đây giáo phận Phú Cường sẽ có thêm những sinh hoạt mục vụ phù hợp với một thành phố mới.
Thăm một nhà thờ rồi chia quà tết cho người nghèo trên địa bàn của giáo xứ đó là chuyện bình thường, nhưng trong chuyến đi này tôi có nhiều thời gian tìm hiểu được nếp sống của người dân tộc sống ở vùng này và sức sống của một giáo xứ vùng xa.
Xem hình ảnh
Một chút Tết đến vùng sâu
Nơi chúng tôi đến là giáo xứ Minh Hưng, cộng đoàn này có hai giáo điểm vùng sâu là Tân Hiệp và Tân Quan. Trong Tân Quan có Sóc Lớn, Sóc Ruộng 1, Sóc Ruộng 2, vào sâu hơn có ấp Tranh 1, ấp Tranh 2. Gọi là Sóc Ruộng vì có nhiều ruộng, gọi là ấp Tranh vì trước đây có rất nhiều cỏ tranh.
Đầu tiên, chúng tôi vào Sóc Ruộng. Đó là một khu dân cư thưa thớt, lọt thỏm trong rừng cao su, có người dân tộc S’tiêng sinh sống cùng với một số người Kinh, thuộc giáo điểm Tân Quan. Lần trước, chúng tôi đến Sóc Lớn và viết về người dân với cây cao su, còn lần này chúng tôi dạt sang Sóc Ruộng. Cũng vẫn vài chục căn nhà bằng cọc tre, nối nhau bởi dây kẽm, mái tranh và có chỗ chắp vá bằng miếng bạt, mà trong những căn nhà tuềnh toàng giông giống nhau ấy vẫn là những gia cảnh khác nhau: nghèo, không chung thủy trong hôn nhân, sống đơn thân không tài sản, con cái…
Vừa len lỏi vào sóc tôi vừa hỏi cha xứ đi cùng: “Cha ơi, vì sao họ cứ khổ như vậy?”. Cha trả lời: “Muốn cho họ khá lên thì phải thay đổi não trạng. Họ có quan niệm thế này: hôm nay mình tìm được cái gì thì ăn cho hết, nếu ăn không hết thì chia cho những người chung quanh, rồi mai đi kiếm của ăn khác. Nếu ngày mai không có thì người khác sẽ cho…, tức là họ tự lo cho nhau”. Từ câu nói của cha, tôi bỗng nghĩ: như thế có phải họ sống tinh thần Phúc Âm triệt để không? “Các con đừng lo cho ngày mai…”. Cách chia sẻ của họ có giống như đời sống các cộng đoàn thời thánh Phao-lô không? Ai sẽ thay đổi được não trạng của họ?
Tôi nghĩ, nếu họ là giáo dân thì chỉ có linh mục mới thay đổi được. Cha cho biết vùng này cha ông của người dân tộc đã sinh sống từ trước năm 1975, nên muốn thay đổi gì thì phải khéo léo; thí dụ, chọn một hai thanh niên nhanh nhẹn, không ngoan, cho học hành tử tế rồi, chính những người này đem những hiều biết về sống trong gia đình và làm lan truyền cách sống mới trong gia tộc, họ hàng…
Quà Tết của chúng tôi có màu đỏ như chọi hẳn với gam màu ở vùng này, nhưng thôi, Tết mà! Chúng tôi chỉ đi được một số gia đình, còn các gia đình khác phải tập trung nhận ở nhà rông, họ cứ đến lác đác vì ở xa.
Tập trung trước nhà rông, chúng tôi thấy vui. Ở vùng Bình Long, thuộc tỉnh Bình Phước này, sóc nào của người dân tộc cũng có một căn nhà rông để họp mặt trong dịp lễ lạc của họ. Tết của người dân tộc Stiêng này là vào tháng ba âm lịch, dịp này họ nhảy múa trong tiếng cồng chiêng, uống rượu cần, ăn thịt trâu; cha xứ thường đến vào phút khai mạc rồi rút lui để họ vui say. Ngoài ra họ còn có lễ hội đâm trâu hằng năm; trong lễ hội này, người ta không cho trâu húc nhau nhưng chọn một con không còn làm việc được nữa để làm “tiệc chung”. Sau khi nhảy múa quanh con trâu, họ giết rồi mỗi người xẻo một miếng, hơ vào đống lửa cho chín rồi ăn ngon lành, lại uống rượu cần. Đây là nét văn hóa của người dân tộc.
Ở vùng này, cách Sài Gòn 100 km, chế độ mẫu hệ vẫn còn ảnh hưởng nhưng không nặng nề như xưa, chàng trai đến ở rể nhà gái nhưng thời gian ít hơn, vẫn phải nộp trâu làm sính lễ, ít là một con. Còn ma chay thì cũng giống như ở các vùng sâu khác, linh mục đến nhà dâng lễ rồi đưa đi an táng luôn, chỉ có khác là người dân tộc gọi nghĩa trang là “phồn ma” mà thôi!
Những đứa trẻ con người Kinh trông còn tươm tất nhưng những cháu người dân tộc sao mà nhếch nhác, quần áo cũ xì, tay chân cáu đen…chúng không được chăm sóc hay nhắc nhở tắm rửa dù ở đây sử dụng giếng đào. Không thấy nhà vệ sinh cạnh những căn nhà èo ọp ấy, tôi hỏi - cha nói, chúng thích dùng nhà vệ sinh “ngoài trời” cho mát! Tôi tự hỏi, có bao nhiêu đứa trẻ như thế trong ba cái sóc, hai cái ấp của một giáo điểm như thế. Tôi nhờ người dùng xe gắn máy chở sang ấp Sạc-lây phía bên kia đường thì thấy một trường tiểu học, cũng đơn sơ thôi, có cái sân rất rộng như hứa hẹn với tôi điều gì, tôi vui hẳn lên dù đây là lần thứ ba đến vùng này.
Một giáo xứ vùng xa nhưng không buồn tẻ
Giáo xứ Minh Hưng thuộc giáo hạt Bình Long, giáo phận Phú Cường; về hành chính thuộc tỉnh Bình Phước nằm trên quốc lộ 13, cách Sài Gòn 100 km.
Ngày trước giáo xứ có 3 giáo họ: Tân Hiệp, Tân Quan và Tân Khai, mới đây Tân Khai được tách ra thành một giáo xứ mới. Trước năm 1975, cả ba vùng Minh Hưng, Tân Hiệp và Tân Quan đều là khu rừng hoang vu. Ở Tân Hiệp có những sóc người dân tộc Tà-mun, còn Tân Quan có những sóc người dân tộc S’Tiêng.
Khi dân Sài Gòn đi vùng kinh tế mới thì Minh Hưng là nơi di dân của bà con quận 4 và quận 8; còn Tân Hiệp là bà con nghèo ven quận 1 được đưa đến lập nghiệp. Lúc ban đầu dân cư thưa thớt, sau nhờ “đất lành chim đậu”, bà con miền Tây và miền Bắc đến lập nghiệp nên đông hơn một chút. Thế nhưng, bà con người Công giáo ở vùng này vào thời điểm đó vẫn chưa có nơi thờ tự, mọi sinh hoạt tôn giáo phải đến giáo xứ Tân Châu cách Minh Hưng 12 km hoặc đến giáo xứ Bình Long cách Minh Hưng 20 km. Thế nên, nhiều người mang trong lòng sự khao khát về đời sống tâm linh, nung nấu ước mơ có một ngôi nhà thờ để hàng tuần tham dự thánh lễ. Trước nỗi khát kháo chính đáng đó, cộng đoàn đã làm đơn thỉnh nguyện Tòa Giám Mục và xin phép chính quyền Sông Bé dựng một nhà nguyện.
Năm 1996, được chính quyền ở Sông Bé, tỉnh Bình Phước cho phép thiết lập tại Minh Hưng một giáo điểm truyền giáo với ngôi nhà nguyện, để hàng tuần linh mục nơi khác đến cử hành thánh lễ. Ngôi nhà nguyện đơn sơ được xây dựng trong 75 ngày, đã làm thỏa ước mơ bà con giáo dân trong vùng. Đến nay Toà Giám Mục nâng giáo điểm truyền giáo Minh Hưng lên thành giáo xứ và kỷ niệm 15 năm thành lập, với sự nâng đỡ của quý ân nhân xa gần. Hiện nay, nhà thờ đang được trùng tu khang trang hơn, bên cạnh sự phát triển của hai khu công nghiệp, với 4000 công nhân, trong số đó có khoảng 300 đến 400 anh chị em công nhân là người Công giáo đến dự thánh lễ với cộng đoàn.
Năm 2006, giáo họ Tân Quan được chính quyền tỉnh Bình Phước cho thiết lập thêm một giáo họ mới. Đó là giáo họ Tân Hiệp cách xa Minh Hưng 23 km, đến nay hàng tuần được dâng lễ nhưng vẫn phải nhờ nhà giữ trẻ của một nhà dòng để làm nơi dâng thánh lễ.
Từ tháng 8 năm 2010 đến nay giáo họ Tân Quan, chỉ được phép chính quyền dâng một thánh lễ vào dịp lễ Giáng Sinh; bà con giáo dân ở đây vẫn mong ước chính quyền rộng rãi hơn, để ba ngày Tết sắp đến có thể tham dự thánh lễ tại đây không phải đi xa vì phương tiện đi lại của dân nghèo và bà con dân tộc rất giới hạn.
Những lời tâm sự của cha Đa Minh Nguyễn Văn Chí, thấy mà thương: “Hằng năm, Nhà Nước cho khoảng 5 nhà tình thương, mỗi căn mười triệu đồng Việt Nam, mỗi lần như thế cha “bù vào” một căn là mấy triệu đồng. Các đoàn thể như giới trẻ, giới Gia trưởng, các bà Hiền Mẫu, Thiếu Nhi Thánh Thể, ca đoàn thì sinh hoạt bình thường nhưng chưa bao giờ được đi tham quan đâu cả. Ngày Tết cũng chỉ có thánh lễ giao thừa với một cây mai có lộc Chúa mà thôi. Đặc biệt, ở gần giáo xứ có một Trung tâm xã hội Tân Hiệp, nuôi người già, người tàn tật, neo đơn và cả những thanh niên mất sức, cai nghiện; khi có đoàn từ thiện nào đến thăm, cha cũng đi cùng họ để vào đây giải tội cho những ai có đạo Công giáo.
Buổi trưa, gia đình một ông trùm lại đãi chúng tôi món cầy tơ, tôi thì “hớn hở” nhưng các bạn đi cùng thì “nén lòng đau khổ”. Nhưng xế chiều về, cha cho một thùng ổi “Đài Loan” rất ngon, đây là loại ổi mà người dân ở ấp Tranh 1 và ấp Tranh 2 trồng, cung cấp cho siêu thị bán tại Sài Gòn. Khi chia tay cha, tôi cố nói thêm: “Khi có dư thời gian, quí cha thường viết sách, làm đĩa nhạc CD, làm việc xã hội…nhưng đa số quí cha thích xây nhà thờ mới, có đúng không ạ? Cha cười: “Khi bận rộn thì sẽ bớt bị những thứ linh tinh nó cám dỗ!” Chúng tôi cùng cười: “Oh! Sự bận rộn còn chiến thắng được ma quỉ ư? Hoan hô sự bận rộn!
Con đường từ Bình Phước về Sài Gòn rộng thoáng làm chúng tôi không thấy mệt nên nói chuyện vui vẻ. Tỉnh Bình Dương đang phát triền nên có nhiều dự án về nhà ở đang được xây dựng ở nhiều khu vực hai bên đường. Một thành phố thứ hai đang được hình thành, rồi đây giáo phận Phú Cường sẽ có thêm những sinh hoạt mục vụ phù hợp với một thành phố mới.