Ngày 2 tháng 8 là ngày Đức Phanxicô tới Lisbon để được các nhà cầm quyền và các vị lãnh đạo Giáo Hội Bồ Đào Nha nghinh đón trọng thể. Nhưng với Filipe d'Avillez, nhân vật được ông lưu ý trong tương quan với Ngày Giới Trẻ Thế Giới lại là một linh mục rất khiêm tốn nhưng công trình của ngài được Đức Phanxicô đánh giá cao, vì ngài đã hồi sinh cả một khu phố ở Lisbon, khu Serafina, nơi Đức Phanxicô đã chính thức viếng thăm. Đó là Cha Francisco Crespo. Ông tường trình:
Một trong những địa danh đáng chú ý nhất của Lisbon là Cống dẫn nước Águas Livres đồ sộ từ thế kỷ 18, được xây dựng để cung cấp nước uống cho người dân. Những mái vòm bằng đá của nó chi phối một phần lớn thành phố, giống như chân của một con thú khổng lồ.
Ẩn mình bên dưới những mái vòm đó, ngay bên ngoài khu rừng Monsanto, là khu phố Serafina. Khung cảnh sẽ đẹp như tranh vẽ nếu Serafina không phải là một trong những khu dân cư bị bỏ quên nhất ở thủ đô Bồ Đào Nha, nơi mà trong vài thập niên, thậm chí cả cảnh sát cũng không dám vào.
Serafina vẫn còn những vấn đề của nó, nhưng mọi thứ đã thay đổi tốt hơn, phần lớn là do ảnh hưởng tích cực của giáo xứ St. Vincent de Paul. Đó là lý do tại sao vào ngày 4 tháng 8, Đức Thánh Cha Phanxicô sẽ đến thăm trung tâm xã hội của giáo xứ, nơi ngài sẽ gặp người đã làm nên tất cả, Cha Francisco Crespo.
Tôi gặp Cha Francisco tại văn phòng của ngài. Phía trên bàn làm việc của ngài là một bức ảnh chụp ngài khi còn trẻ đang ôm người cha già của mình.
“Tôi là con út trong 13 anh chị em,” ngài nói với tôi. “Mẹ tôi mất khi tôi khoảng chín tuổi. Cha tôi đã nuôi nấng chúng tôi. Hai người chị của tôi đã trở thành nữ tu, và ngài đã cầu nguyện rất nhiều để tôi trở thành một linh mục. Tôi mắc nợ thiên chức của mình nơi người.”
Tôi vốn mong sẽ nhìn thấy một người đàn ông cúi gập người dưới sức nặng của một cụ già 82 tuổi. Thay vào đó, tôi thấy một linh mục cao lớn, mạnh mẽ và ăn mặc giản dị. Có chăng là việc ngài có vẻ mệt mỏi với tất cả các cuộc phỏng vấn mà ngài đã thực hiện trong những tuần qua.
Ngài nói: “Khu phố còn tồi tệ hơn nhiều khi tôi đến. Chúng tôi còn rất nhiều vấn đề về nhà ở cần phải cải thiện, nhưng hồi đó người dân sống trong những lán gỗ, không bảo đảm vệ sinh. Vào mùa đông, điều đó thật kinh khủng.”
Tất nhiên, đó là một thời gian dài trước đây, bởi vì cha Francisco đã là mục tử của Serafina trong 45 năm. Hồi đó, ngài làm việc cho Dòng Truyền giáo Consolata, nơi được yêu cầu chăm sóc cộng đồng bị bỏ quên. Nhưng các linh mục được chỉ định phục vụ ở đó có xu hướng thăng tiến khá nhanh và quan hệ với người dân địa phương rất gập ghềnh.
Khi Bồ Đào Nha có cuộc cách mạng vào năm 1974, được thúc đẩy bởi những lý tưởng của chủ nghĩa Mácxít, mọi người bắt đầu chiếm giữ tài sản thuộc về các công ty lớn hoặc các gia đình địa chủ. Ở Serafina, một số người đã cố gắng chiếm giữ một số cơ sở mà Giáo hội đã xây dựng được, khiến người tiền nhiệm trực tiếp của Cha Francisco rời khỏi nhiệm sở của mình.
Ngài nhớ lại, “Tại tu viện, chúng tôi nghĩ rằng hoặc là chúng tôi phải từ bỏ sứ vụ này, hoặc đặt ai đó ở đây, người có thể hoàn thành công việc. Không ai muốn đến đây, vì vậy cuối cùng, tôi đã yêu cầu họ để tôi tiếp quản. Cấp trên của tôi không vui lắm, nhưng họ vẫn để tôi đến.”
“Lúc đầu cũng khó khăn lắm, nhưng cuối cùng tôi cũng nhờ được một số người đến giúp. Tôi đã thuê một nhân viên và chúng tôi xây dựng một căn nhà tiền chế, nơi chúng tôi bắt đầu điều hành một trung tâm ban ngày dành cho người già, để đưa họ ra khỏi nhà, ra khỏi đường phố và ra khỏi các quán rượu.”
“Sau khi hoàn thành việc đó, chúng tôi bắt đầu dịch vụ trông trẻ ban ngày để phụ huynh có thể đi làm và sau đó là các hoạt động sau giờ học. Thông qua công việc chúng tôi đang làm, mọi người bắt đầu thấy rằng chúng tôi thực sự cam kết và chúng tôi bắt đầu có được lòng tin của họ.”
Ngài giải thích rằng trong suốt thời gian đó, một số nhà hảo tâm đã làm việc với ngài, bao gồm một số phụ nữ lớn tuổi thuộc tầng lớp thượng lưu, một người Do Thái giàu có người Đức đã chuyển đến Bồ Đào Nha và Giáo Hội Tin lành Đức, nơi đã đóng góp quảng đại cho các dự án xây dựng.
Từ chối thăng thưởng
Cha Francisco đã phục vụ ở một vài nơi khác nhau, bao gồm cả thời gian bốn năm ở Fátima, nơi ngài giám sát việc xây dựng một khách sạn do những người truyền giáo quản lý.
Điều tự nhiên là đến một lúc nào đó ngài sẽ được yêu cầu đảm nhận một nhiệm vụ khác. Ngày đó đến vào năm 1982, khi ngài được thông báo rằng dòng muốn ngài trở thành giám tỉnh. Ngài đã từ chối.
Ngài nói, “Một mặt, tôi không thích chức danh hay mô tả công việc. Mặt khác, điều đó có nghĩa là tôi phải rời Serafina, và tôi biết rằng nếu điều đó xảy ra, sẽ không ai muốn thay thế tôi và công việc tôi đang làm sẽ bị đình trệ.”
“Tôi đã đến nói chuyện với António Ribeiro, Thượng phụ của Lisbon vào thời điểm đó, và nói với ngài về tình trạng khó khăn của tôi. Ngài đề nghị tôi nói chuyện với bề trên của mình và nói cho họ biết tôi cảm thấy thế nào, và nếu họ không đồng ý, ngài sẽ nhập tịch tôi. Một tuần sau, tôi đã trở thành linh mục giáo phận.”
Có bao giờ ngài nghĩ đến việc xin chuyển đến một giáo xứ khác kể từ đó không?
Ngài cho biết, “Tôi chưa bao giờ yêu cầu, và sự thật là, cũng không ai đề nghị điều đó. Tôi biết rõ rằng nếu tôi rời đi, sẽ không ai khác muốn đến đây. Tôi đã có một dự án, mọi thứ đang diễn ra. Tôi cảm thấy mãn nguyện.”
Giống như người tiền nhiệm của mình là Hồng Y Ribeiro, Thượng phụ hiện tại của Lisbon, Đức Hồng Y Manuel Clemente, cũng rất mến cha Francisco.
Trong một thông điệp gửi cho The Pillar, Đức Hồng Y Clemente đã mô tả vị linh mục là “một tấm gương tuyệt vời về sự tận tụy tuyệt đối vì lợi ích của những người mà ngài phục vụ, theo gương của Chúa Kitô, Đấng quan tâm đến lợi ích tinh thần cũng như quan tâm đến việc nuôi dưỡng những người đến tìm Người.”
‘Lạy Chúa, cuối cùng con sẽ xây dựng một nhà thờ’
Đến nay đã 45 năm kể từ ngày Cha Francisco lần đầu tiên đến Serafina. Trung tâm giáo xứ đã phát triển từ một nhà kho tiền chế thành một tòa nhà hiện đại, chăm sóc cho hàng ngàn người mỗi ngày. Khi bước vào, họ đọc thấy một dòng chữ có nội dung “bác ái là truyền giáo”.
Có lẽ một cách đáng ngạc nhiên, nhà thờ lớn và không kém phần hiện đại là phần cuối cùng của dự án được xây dựng.
Cha Francisco nói, “Mối quan tâm chính của tôi là luôn phục vụ nhu cầu của mọi người. Trong những lời cầu nguyện của mình, tôi luôn nói: ‘Lạy Chúa, cuối cùng con sẽ xây dựng một nhà thờ, nhưng trước tiên con muốn đảm bảo rằng con có những thứ con cần để đáp ứng nhu cầu của mọi người. Khi con đã làm xong điều đó, con sẽ xây dựng một nhà thờ.'”
“Đây là cách duy nhất để nhiều người hiểu và chấp nhận phần tâm linh. Khi chúng ta làm điều tốt cho họ, thì chúng ta đang truyền giáo. Bây giờ nhà thờ đầy người vào Chúa nhật.”
“Và tôi muốn thấy mọi người thực hành đạo, nhưng điều đó không làm tôi bận tâm lắm, vì tôi biết rằng mọi người đều nhận được những gì họ cần từ trung tâm này. Họ đến gõ cửa nhà chúng tôi, họ không đi hỏi bất cứ nơi nào khác.”
“Đối với tôi, điều này nói lên điều mà Đức Giáo Hoàng thường nói, rằng chúng ta nên làm việc bác ái.”
‘Các nhà báo sẽ mất hứng thú với Serafina’
Nói chung, Serafina không phải là nơi bạn ghé thăm trừ khi bạn thực sự phải đến. Điều này càng làm cho mọi việc trở nên ngạc nhiên hơn khi Vatican thông báo rằng Đức Giáo Hoàng Phanxicô sẽ đến đó như một phần trong chuyến đi của ngài đến Bồ Đào Nha nhân Ngày Giới trẻ Thế giới.
Cha Francisco nói với tôi, “Tôi rất bất ngờ. Tôi chưa bao giờ tưởng tượng ra điều đó, và tôi vẫn không hoàn toàn tin vào điều đó”. Nhưng ngài rất không muốn cử chỉ của Đức Giáo Hoàng nhắm vào ngài.
Ngài nói: “Tôi coi đây là một dấu hiệu cho thấy Giáo hội đang làm công việc quan trọng cho xã hội. Mọi người cần biết rằng hầu hết các công việc xã hội đang được thực hiện ở đất nước này đều được thực hiện bởi các giáo xứ. Tôi hy vọng mọi người sẽ thấy rằng Đức Giáo Hoàng đã đến thăm một tổ chức truyền giáo thông qua hoạt động bác ái.”
Và ngài mong Đức Giáo Hoàng nói gì? “Một lời động viên, để chúng tôi tiếp tục công việc mà chúng tôi đang làm. Bởi vì tôi biết rằng khi Đức Giáo Hoàng rời đi, các nhà báo sẽ không còn quan tâm đến Serafina, và mọi thứ sẽ trở lại như cũ. Nhưng chúng tôi vẫn sẽ ở đây.”
'Chúng tôi xứng đáng được chuyến thăm này'
Bên ngoài trung tâm giáo xứ, tôi đã cố gắng nói chuyện với người dân địa phương, nhưng hầu như là vô ích. Một số ít vượt qua được sự ngờ vực của họ đối với các nhà báo chỉ nói vài lời trước khi tiếp tục bước đi.
Một người đàn ông đến từ thuộc địa cũ của Bồ Đào Nha là Guinea-Bissau đang ngồi ở trạm xe buýt. Quần áo của anh ta cho thấy anh là người Hồi giáo, nhưng khi được hỏi về chuyến thăm sắp tới của Đức Giáo Hoàng, anh rất nhiệt tình.
Anh nói, “Không quan trọng chúng tôi là người Hồi giáo hay Công Giáo, chuyến viếng thăm của Đức Giáo Hoàng là một điều tốt cho chúng tôi. Có một số khác biệt giữa chúng ta, nhưng trong sâu thẳm chúng ta đều như nhau.”
Xa hơn nữa trên con đường, một số người vây quanh cửa một quán cà phê. Một trong những khách hàng, Elisabete Nunes, đã làm việc tại trung tâm giáo xứ được 13 năm và có nhiều điều để nói về Cha Francisco.
Cô nói, “ngài không bao giờ bỏ rơi cộng đồng. Ngài đã chiến đấu vì chúng tôi và ngài đã đạt được rất nhiều điều cho chúng tôi. Nếu chúng tôi có bất cứ thứ gì có giá trị ở đây, thì đó là nhờ ngài. Ngài luôn cầu thay cho chúng tôi. Mọi người ở đây đều yêu quý ngài. Ngài là một hoàng đế đối với chúng tôi”.
Về chuyến viếng thăm Serafina của Đức Giáo Hoàng, cô nói rằng nhiều người vẫn không tin rằng điều đó sẽ xảy ra.
Cô nhận xét, “Mọi người coi đó là một phép lạ. Nhưng chúng tôi xứng đáng với chuyến thăm này. Và trên hết, Cha Francisco xứng đáng với điều đó”.
Một người đàn ông có vẻ tiêu xài lãng phí mặc áo sơ mi Hawaii gọi bia cho tôi khi chúng tôi đang nói chuyện. Ông tự giới thiệu mình là José Luís, hay Zé Lisboa, với bạn bè. Thỉnh thoảng ông cất tiếng hát khi nói chuyện, nhớ lại quá khứ của mình trong thế giới an ninh tư nhân, và khoe khoang về sáu đứa con, 12 đứa cháu và một đứa chắt của mình - một con số ấn tượng khi ông mới 67 tuổi.
Tuy nhiên, khi chủ đề chuyển sang chuyến viếng thăm của Đức Giáo Hoàng, ông trở nên nghiêm túc.
“Tôi sinh ra ở đây 67 năm trước. Không phải trong phòng hộ sinh, mà là trong một cái lán bằng gỗ. Không có đường, không có dịch vụ. Chúng tôi bị bao quanh bởi bùn và rác thải của con người. Bạn có biết chuyến viếng thăm của Đức Giáo Hoàng có ý nghĩa như thế nào đối với tôi không?” Ông hỏi thế.
“Đây là lời giáo hoàng nói với tôi rằng đáng được sinh ra ở đây.”