THUẬT NGỮ “TỬ VÌ ĐẠO” VIẾT THÀNH “TỬ ĐẠO “, CÓ NÊN KHÔNG ?
Trong nước, Đức Cha Phaolo Bùi Văn Đọc chủ trương làm quyển “Từ vựng Công giáo Việt nam”, ngoài nước, VietCatholic “dịch” Từ điển Tôn giáo. Các nhà thông thái Việt nam thấy rõ đã đến lúc phải có Từ điển thống nhất cho Giới Công giáo Việt nam.
Như là hưởng ứng việc làm của các Đấng, tôi xin đóng góp một số suy nghĩ trong cách dùng một ít từ ngữ. Bài nầy xin nói đến thuật ngữ “tử vì đạo” được nói gọn lại là “tử đạo”.
1/ Tử vì đạo
Tiền nhân chúng ta đã dùng ba từ “Tử vì đạo” như một thuật ngữ để chỉ chứng nhân của Chúa Kytô đã tuyên xưng mình chỉ tôn thờ Thiên Chúa, chỉ tôn thờ Chúa Kytô mà thôi và khước từ tôn thờ thần thánh khác trước áp lực của thế quyền đến nỗi bằng lòng chịu chết vì niềm tin nầy.
Trong lá thư Ông Ben Tô Thiện viết cho cha Philipphê Marini ở Roma ngày 25-10-1659, có đoạn viết: “Ơn Đức Chúa Blày (Đức Chúa Trời) blả cỗn (trả công) cho thầy đờy đờy (thầy đời đời) bấy nhiêu mlờy tôy (lời tôi) chép tháng mườy (mười) Igreja (Giáo hội) mà thư nầi (nầy) thì ngài (ngày) lệ Ba thánh Daria cù ôn (cùng ông) thánh Chrisanto tử vì đạo…”.
Hai quyển sách viết của linh mục Bỉnh ở Lisboonne, Bồ đào nha, năm 1822, quyển thứ nhất có nhan đề “Truyện nước Annam Đàng Ngoài chí Đàng Trão (Trong), ngài viết: ‘Nói sự từ khi Tổ Tôn ta biết Đ.C.B (Đức Chúa Trời) mà thờ phượng cũ (cùng) các th’ (thánh) chịu tử vì đạo, và các kẻ nhân đức cũ (cùng) nhiều sự khác …”
Quyển thứ hai, đoạn thứ bảy viết: Nói sự thầy André trẻ tử vì đạo.
Một số kinh chung cho các địa phận:
- Kính lạy Các Thánh Tử Vì Đạo nước Việt nam, ơn Chúa thương đã được sức mạnh đổ máu mình ra vì lòng kính mến Đức Chúa Giêsu….. xin các thánh hợp một lòng cùng rất Thánh Đồng trinh Maria là Nữ vương các Thánh Tử vì đạo.
- Kinh cầu Đức Bà: Nữ vương các Thánh tử Vì đạo (Vị nghĩa xã mệnh giả chi hậu).
- Kinh cầu Tên rất thánh Đức Chúa Giêsu: Chúa Giêsu là sức mạnh Các Thánh tử vì đạo.
2/- Tử đạo
Có khuynh hướng dùng song song thuật ngữ Tử vì đạo và Tử đạo
- Kinh cầu cho các Đấng chân phúc tử đạo Annam được phong hiển thánh (báo Đức Bà Hằng Cứu giúp tháng hai năm 1938, số 32, trang 24).
- Một Đấng Tử vì đạo … chết vì Đức Chúa Giêsu làm vua (báo Đức Bà Hằng Cứu giúp số 33, tháng 3 năm 1938, Hà nội trang 49).
Bây giờ, người ta dùng: Các Thánh tử đạo.
3/ Các sách báo
Eugène Gouin, Dictionnaire Vietnamien, Chinois, Français, Saigon 1957.
Tử: tử đạo = devoir des enfants. Tử đạo = chemin de la mort. Tử đạo (tử vì đạo) = mourir pour la religion.
Marguerite-Marie thiollier, Dictionnaire des religions, Lê Diên dịch, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hanoi, 2001. Dịch Martyre = tử vì đạo, tuẫn đạo (tiếng Hy lạp: martus, -uros, bằng chứng). Tra tấn, khổ hình, cái chết mà một người nào đó gánh chịu để bảo vệ lòng tin tôn giáo của mình.
Nguyễn Đình Diễn, Từ điển Công giáo Anh Việt, Nhà xuất bản tôn giáo, 2002. Martyr dt. Thánh tử đạo, thánh tử vì đạo, thánh chứng nhân (= người thà chịu đau khổ, thậm chí chịu chết hơn là chối bỏ đức tin (faith) hay các nguyên tắc của Kitô giáo).
4/ Cái lý của tiền nhân dùng thuật ngữ Tử Vì Đạo
Từ ngữ TỬ đươc dùng: ngày sinh, ngày tử, giấy khai sinh, giấy khai tử, giờ sinh, giờ tử v.v... Từ ngữ tử là chữ Hán đã được dân ta dùng rộng rãi như chữ nôm.
Từ ngữ ĐẠO đươc dùng: đi đạo, vào đạo, theo đạo, có đạo, đạo Phật, đạo Gia tô, đạo Công giáo như chữ nôm. Vì thế, tiền nhân chúng ta gồm những bậc túc nho, thâm nho đã không nói chết vì đạo là tử đạo mà nói chết vì đạo là tử vì đạo. Dầu Eugène Gouin giải thích từ ngữ “tử đạo có ba nghĩa khác nhau, thật sự chỉ có một nghĩa: tử đạo là con đường chết, hoàn toàn trái với ý nghĩa tử vì đạo. Trong bầu không khí, vua chúa quan quân đi bắt tín hữu của Chúa Kitô, ba chữ tử vì đạo dễ hiểu và như là ba chữ vàng dành cho người công giáo hơn hẵn hai chữ tuẫn đạo vừa khó hiểu vừa không phải là khẩu hiệu giúp người ta sống đạo. Vì thế, tiền bối của chúng ta đã dùng thuật ngữ tử vì đạo.
Trong nước, Đức Cha Phaolo Bùi Văn Đọc chủ trương làm quyển “Từ vựng Công giáo Việt nam”, ngoài nước, VietCatholic “dịch” Từ điển Tôn giáo. Các nhà thông thái Việt nam thấy rõ đã đến lúc phải có Từ điển thống nhất cho Giới Công giáo Việt nam.
Như là hưởng ứng việc làm của các Đấng, tôi xin đóng góp một số suy nghĩ trong cách dùng một ít từ ngữ. Bài nầy xin nói đến thuật ngữ “tử vì đạo” được nói gọn lại là “tử đạo”.
1/ Tử vì đạo
Tiền nhân chúng ta đã dùng ba từ “Tử vì đạo” như một thuật ngữ để chỉ chứng nhân của Chúa Kytô đã tuyên xưng mình chỉ tôn thờ Thiên Chúa, chỉ tôn thờ Chúa Kytô mà thôi và khước từ tôn thờ thần thánh khác trước áp lực của thế quyền đến nỗi bằng lòng chịu chết vì niềm tin nầy.
Trong lá thư Ông Ben Tô Thiện viết cho cha Philipphê Marini ở Roma ngày 25-10-1659, có đoạn viết: “Ơn Đức Chúa Blày (Đức Chúa Trời) blả cỗn (trả công) cho thầy đờy đờy (thầy đời đời) bấy nhiêu mlờy tôy (lời tôi) chép tháng mườy (mười) Igreja (Giáo hội) mà thư nầi (nầy) thì ngài (ngày) lệ Ba thánh Daria cù ôn (cùng ông) thánh Chrisanto tử vì đạo…”.
Hai quyển sách viết của linh mục Bỉnh ở Lisboonne, Bồ đào nha, năm 1822, quyển thứ nhất có nhan đề “Truyện nước Annam Đàng Ngoài chí Đàng Trão (Trong), ngài viết: ‘Nói sự từ khi Tổ Tôn ta biết Đ.C.B (Đức Chúa Trời) mà thờ phượng cũ (cùng) các th’ (thánh) chịu tử vì đạo, và các kẻ nhân đức cũ (cùng) nhiều sự khác …”
Quyển thứ hai, đoạn thứ bảy viết: Nói sự thầy André trẻ tử vì đạo.
Một số kinh chung cho các địa phận:
- Kính lạy Các Thánh Tử Vì Đạo nước Việt nam, ơn Chúa thương đã được sức mạnh đổ máu mình ra vì lòng kính mến Đức Chúa Giêsu….. xin các thánh hợp một lòng cùng rất Thánh Đồng trinh Maria là Nữ vương các Thánh Tử vì đạo.
- Kinh cầu Đức Bà: Nữ vương các Thánh tử Vì đạo (Vị nghĩa xã mệnh giả chi hậu).
- Kinh cầu Tên rất thánh Đức Chúa Giêsu: Chúa Giêsu là sức mạnh Các Thánh tử vì đạo.
2/- Tử đạo
Có khuynh hướng dùng song song thuật ngữ Tử vì đạo và Tử đạo
- Kinh cầu cho các Đấng chân phúc tử đạo Annam được phong hiển thánh (báo Đức Bà Hằng Cứu giúp tháng hai năm 1938, số 32, trang 24).
- Một Đấng Tử vì đạo … chết vì Đức Chúa Giêsu làm vua (báo Đức Bà Hằng Cứu giúp số 33, tháng 3 năm 1938, Hà nội trang 49).
Bây giờ, người ta dùng: Các Thánh tử đạo.
3/ Các sách báo
Eugène Gouin, Dictionnaire Vietnamien, Chinois, Français, Saigon 1957.
Tử: tử đạo = devoir des enfants. Tử đạo = chemin de la mort. Tử đạo (tử vì đạo) = mourir pour la religion.
Marguerite-Marie thiollier, Dictionnaire des religions, Lê Diên dịch, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hanoi, 2001. Dịch Martyre = tử vì đạo, tuẫn đạo (tiếng Hy lạp: martus, -uros, bằng chứng). Tra tấn, khổ hình, cái chết mà một người nào đó gánh chịu để bảo vệ lòng tin tôn giáo của mình.
Nguyễn Đình Diễn, Từ điển Công giáo Anh Việt, Nhà xuất bản tôn giáo, 2002. Martyr dt. Thánh tử đạo, thánh tử vì đạo, thánh chứng nhân (= người thà chịu đau khổ, thậm chí chịu chết hơn là chối bỏ đức tin (faith) hay các nguyên tắc của Kitô giáo).
4/ Cái lý của tiền nhân dùng thuật ngữ Tử Vì Đạo
Từ ngữ TỬ đươc dùng: ngày sinh, ngày tử, giấy khai sinh, giấy khai tử, giờ sinh, giờ tử v.v... Từ ngữ tử là chữ Hán đã được dân ta dùng rộng rãi như chữ nôm.
Từ ngữ ĐẠO đươc dùng: đi đạo, vào đạo, theo đạo, có đạo, đạo Phật, đạo Gia tô, đạo Công giáo như chữ nôm. Vì thế, tiền nhân chúng ta gồm những bậc túc nho, thâm nho đã không nói chết vì đạo là tử đạo mà nói chết vì đạo là tử vì đạo. Dầu Eugène Gouin giải thích từ ngữ “tử đạo có ba nghĩa khác nhau, thật sự chỉ có một nghĩa: tử đạo là con đường chết, hoàn toàn trái với ý nghĩa tử vì đạo. Trong bầu không khí, vua chúa quan quân đi bắt tín hữu của Chúa Kitô, ba chữ tử vì đạo dễ hiểu và như là ba chữ vàng dành cho người công giáo hơn hẵn hai chữ tuẫn đạo vừa khó hiểu vừa không phải là khẩu hiệu giúp người ta sống đạo. Vì thế, tiền bối của chúng ta đã dùng thuật ngữ tử vì đạo.