Jarrod Hayes là Giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Massachusetts Lowell, phó tổng biên tập tờ Newsweek vừa có bài nhận định nhan đề “Kissinger's Realpolitik in U.S. Foreign Policy Is a Tortured and Deadly Legacy”, nghĩa là “Chính sách thực dụng của Kissinger trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ là một di sản bị tra tấn và chết người.”

Henry Kissinger, qua đời vào ngày 29 tháng 11 năm 2023, thọ 100 tuổi, đã có hơn 50 năm ảnh hưởng đến chính sách đối ngoại của Mỹ. Là một học giả về chính sách đối ngoại của Mỹ, và đã viết về công việc của Kissinger từ năm 1969 đến năm 1977 với tư cách là cố vấn an ninh quốc gia và ngoại trưởng dưới thời chính quyền Nixon và Ford, tôi đã thấy các quan điểm và hành động trong chính sách đối ngoại của ông ta diễn ra tốt đẹp như thế nào nhưng hầu hết là bệnh hoạn.

Khi Kissinger vào chính phủ với tư cách là cố vấn an ninh quốc gia của Richard Nixon, ông đã tán thành một quan điểm hạn hẹp về lợi ích quốc gia được gọi là “chính trị thực tiễn”, chủ yếu tập trung vào việc tối đa hóa sức mạnh kinh tế và quân sự của Hoa Kỳ.

Đường lối theo định hướng giao dịch và quyền lực này đối với chính sách đối ngoại đã tạo ra một loạt kết quả mang tính hủy diệt. Chúng bao gồm từ việc kích động các cuộc đảo chính, đến việc đưa lên ngai vàng các chế độ độc tài giết người, như ở Chí Lợi, và thậm chí cả việc giết hại thường dân không có vũ khí, như ở Campuchia, và xa lánh các đồng minh tiềm năng, như Ấn Độ.

Trong luận văn đầu tiên của mình, Kissinger lập luận rằng các nhà hoạch định chính sách đối ngoại được đo lường bằng khả năng nhận biết những thay đổi về quyền lực chính trị, quân sự và kinh tế trong hệ thống quốc tế - và sau đó nương theo những thay đổi đó để làm lợi cho đất nước họ. Trong mô hình chính sách đối ngoại này, các giá trị chính trị nền tảng như dân chủ, nhân quyền, là những điều vốn khiến Hoa Kỳ trở thành một bên tham gia đặc biệt trong hệ thống quốc tế, từ nay không có vai trò gì.

Quan điểm này, với chương trình nghị sự thực tế tự tuyên bố, cùng với vị trí đứng đầu cơ quan chính sách đối ngoại của Kissinger với tư cách là cố vấn an ninh quốc gia và ngoại trưởng trong suốt hơn một thập kỷ, đã biến Kissinger trở thành một nhà tiên tri về chính sách đối ngoại đối với người Mỹ và là người có ảnh hưởng nhất đối với các nhà hoạch định chính sách của tất cả các tiểu bang.

Tuy nhiên, hồ sơ của Kissinger cho thấy có vấn đề với quan niệm hạn hẹp về lợi ích quốc gia bất kể các giá trị luân lý. Thời gian nắm quyền của ông được đặc trưng bởi những quyết định chính sách lớn thường gây bất lợi cho vị thế của Hoa Kỳ trên thế giới.

Khi Nixon nhậm chức vào năm 1968, ông đã hứa sẽ chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam trong danh dự. Tuy nhiên, Nixon phải đối mặt với một vấn đề khi cố gắng giành quyền kiểm soát cuộc xung đột: bao gồm sự lỏng lẻo của biên giới Việt Nam với Campuchia, qua đó nguồn cung cấp và binh lính từ Bắc Việt chảy vào miền Nam. Để giải quyết vấn đề này, Nixon đã tăng cường đáng kể chiến dịch ném bom ở Campuchia bắt đầu dưới thời người tiền nhiệm, Tổng thống Lyndon Johnson. Nixon sau đó đã khởi xướng một cuộc tấn công trên bộ vào Campuchia để cắt đứt các tuyến đường tiếp tế của Bắc Việt. Như William Shawcross trình bày chi tiết trong cuốn sách nổi bật của ông về chủ đề này, Kissinger là người hoạch định chính sách Campuchia của Nixon. Mặc dù thực tế là Campuchia không tham gia vào cuộc xung đột ở Việt Nam, nhưng vụ ném bom Campuchia của Mỹ được ước tính đã vượt quá tổng trọng tải của tất cả các quả bom do Mỹ thả trong Thế chiến thứ hai, bao gồm cả bom hạt nhân ở Hiroshima và Nagasaki.

Chiến dịch này đã giết chết hàng chục nghìn người Campuchia và khiến hàng triệu người phải di dời. Sự tàn phá do vụ đánh bom cũng như sự xâm lược một phần của Mỹ vào năm 1970 là rất quan trọng để tạo ra sự bất ổn chính trị và xã hội tạo điều kiện cho chế độ diệt chủng Khmer Đỏ trỗi dậy. Chế độ đó ước tính đã giết chết 2 triệu người Campuchia.

Vào năm 1970 và 1971, Nixon, với lời khuyên và sự khuyến khích của Kissinger, đã ủng hộ tổng thống độc tài Yahya Khan của Pakistan trong cuộc đàn áp diệt chủng những người theo chủ nghĩa dân tộc Bengali và cuộc chiến chống lại Ấn Độ. Cuộc xung đột đó ước tính đã giết chết ít nhất 300.000 người và có thể hơn một triệu người Bengal. Khan đặt mục tiêu loại bỏ hoàn toàn người theo Ấn Giáo ở nơi sẽ trở thành Bangladesh. Thất vọng trước áp lực từ Ấn Độ về cuộc khủng hoảng người tị nạn sau đó, Kissinger đề xuất với Nixon rằng Ấn Độ – một nền dân chủ anh em đang gánh chịu gánh nặng của hàng triệu người tị nạn từ Đông Pakistan – cần một “nạn đói hàng loạt” để đưa đất nước vào vị trí của mình. Hai người này đã đi xa đến mức cử một nhóm tác chiến Hàng Không Mẫu Hạm đến đe dọa Ấn Độ sau khi nước này hứng chịu một loạt cuộc tấn công xuyên biên giới của Pakistan.

Chính sách của Nixon và Kissinger ủng hộ Pakistan trong thời kỳ tàn bạo và gây hấn rõ ràng đã đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy Ấn Độ hướng tới liên kết với Liên Xô. Nixon và Kissinger đã đưa sự ngờ vực Hoa Kỳ vào nền tảng chính sách đối ngoại của Ấn Độ, chia rẽ các nền dân chủ lâu đời nhất và lớn nhất thế giới trong nhiều thập kỷ.

Năm 1972, Kissinger đồng ý với yêu cầu của Vua Iran cung cấp viện trợ quân sự cho người Kurd ở Iraq đang tìm kiếm một quê hương độc lập. Mục tiêu của Iran là gây áp lực lên chế độ Iraq do Saddam Hussein kiểm soát, trong khi Kissinger tìm cách đẩy Liên Xô ra khỏi khu vực. Kế hoạch này dựa trên niềm tin của người Kurd rằng Hoa Kỳ ủng hộ nền độc lập của người Kurd, một điểm mà Saddam cũng nghĩ như thế. Nhưng Mỹ đã bỏ rơi người Kurd ngay trước cuộc tấn công của Iraq vào năm 1975. Kissinger lạnh lùng lưu ý rằng “không nên nhầm lẫn hành động bí mật với công việc truyền giáo”.

Cuối cùng, việc Iraq đánh bại người Kurd đã trao quyền cho Hussein, kẻ sẽ tiếp tục gây bất ổn cho khu vực, giết chết hàng trăm nghìn người và gây ra các cuộc chiến tranh vô cớ với Iran và Hoa Kỳ.

Sau khi Kissinger rời chính phủ vào năm 1977, ông thành lập Kissinger Associates, một công ty tư vấn địa chính trị. Kissinger luôn công khai khuyên các nhà hoạch định chính sách Mỹ nên điều chỉnh chính sách của Mỹ để phù hợp với lợi ích và hành động của các cường quốc nước ngoài quan trọng như Nga và Trung Quốc. Những quan điểm này nhất quán với việc Kissinger sẵn sàng đánh đổi quyền lợi của các đồng minh để giành lợi thế cho Hoa Kỳ. Quan điểm của ông có lẽ cũng cho phép Kissinger Associates duy trì khả năng tiếp cận với giới tinh hoa chính sách đối ngoại của các quốc gia đó.

Vào tháng 5 năm 2022, Kissinger công khai lập luận rằng Ukraine, nạn nhân của hành động xâm lược vô cớ của Nga, nên nhượng lại các phần lãnh thổ được quốc tế công nhận cho Nga chiếm giữ như Crimea hoặc cho các ủy nhiệm của Nga như Cộng hòa Nhân dân Donetsk. Kissinger cũng khẳng định rằng Hoa Kỳ nên chiều theo Trung Quốc, và đưa ra các lập luận chống lại nỗ lực phối hợp của các nền dân chủ nhằm chống lại sức mạnh và ảnh hưởng đang gia tăng của Trung Quốc.

Chính sách đối ngoại là một lĩnh vực khó khăn, phức tạp và có nhiều hậu quả khó lường. Tuy nhiên, tầm nhìn của Kissinger không phải là liều thuốc chữa bách bệnh cho thách thức trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Trong nhiều thập kỷ, tầm nhìn vô đạo đức của Kissinger về lợi ích quốc gia đã tạo ra hàng loạt thảm họa, một thực tế mà các nhà lãnh đạo chính sách đối ngoại và công chúng Mỹ nên ghi nhớ.

Source:Newsweek